Oficjalny serwis internetowy Miasta Bielsk Podlaski

Muzeum w Bielsku Podlaskim Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku podsumowało swój projekt pod hasłem „Spotkajmy się na ławeczce”, a dotyczący inwentaryzacji ręczników ludowych.

Projekt został zrealizowany we współpracy z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytetem Państwowym im. Aleksandra Puszkina w Brześciu. Jego podsumowanie odbyło się w Gminnym Ośrodku Kultury w Boćkach. Podczas spotkania podsumowującego projekt zaprezentowano również nowe wydawnictwo – „Katalog ręczników ludowych gminy Boćki, Brańsk, Rudka, Wyszki” będące kontynuacją książki z 2015 roku, w którym znalazły się ręczniki z gminy wiejskiej Bielsk Podlaski.

Podczas swojej pracy inwentaryzatorzy dotarli do 337 ręczników ludowych w czterech gminach: Boćki, Brańsk, Rudka i Wyszki. Zdaniem badaczy w ujęciu syntetycznym zebrany materiał daje duże możliwości przeprowadzania różnego rodzaju analiz i tworzenia wniosków, co jest zasługą skali i rozmachu zrealizowanego projektu. Najlepsza sytuacja pod względem zebranego materiału dotyczy gminy Boćki, z której pozyskano dane na temat 151 ręczników ludowych. Drugą jest gmina Brańsk – tu badacze dotarli do 105, trzecią gmina Wyszki, gdzie udało się opisać 70 ręczników. Najmniej ręczników zebrano w gminie Rudka – zaledwie 11, ale to właśnie stąd pochodzą te najstarsze okazy.

Najstarsze ze zinwentaryzowanych ręczników pochodzą z końca XIX w. Trzy z nich, odnalezione w Rudce wykonano w Warszawie około 1882 roku w katolickiej rodzinie.  Wszystkie wyszyto na tkaninie fabrycznej i ozdobiono haftem płaskim.

Zebrany materiał pozwala ustalić ilość ręczników wykonanych w kolejnych latach lub dekadach. Najmniej liczne, ze względu na długi okres, jaki minął od chwili ich wykonania są reprezentowane ręczniki z drugiej połowy XIX wieku i pierwszych dwóch dekad XX wieku (kolejno 4 i 6 sztuk). W trzeciej dekadzie XX wieku ich liczba wzrosła do 31 (11,4% wszystkich ręczników, które potrafimy datować), a w latach 30. XX wieku – 40 (14,7%). Duży skok – do 63 sztuk (23,2%) odnotowano w latach 40. XX wieku, a największy – do 82 (30,2%) przypada na lata 50. XX wieku. Kolejne dekady przynoszą znaczny spadek ilościowy.

Z przekazów ustnych wiadomo, że ręczniki osiągały znaczne długości. Niektóre miały nawet grubo ponad 3 metry. Kilkanaście takich ręczników odnaleziono w gminie Bielsk Podlaski w 2015 r., jednak większość stanowiły te z przedziału od 2 do 3 metrów. Ich udział wynosił 80% wszystkich ręczników z tego terenu. Tymczasem ręczniki z gminy Boćki, Brańsk, Rudka i Wyszki zdecydowanie różnią się pod tym względem od tych z okolic Bielska Podlaskiego. Największy odsetek stanowią tu ręczniki mieszczące się w przedziale do 2 metrów długości – jest ich 215, czyli 64% wszystkich. Spośród 337 ręczników tylko jeden ma ponad 3 metry.

Na przebadanym obszarze zdecydowaną większość stanowią ręczniki wykonane na tkaninie samodziałowej. Ich całkowita liczba to 246 (73%), podczas gdy ręczników na tkaninie fabrycznej odnaleziono jedynie 90 (26,7%).

Na całym badanym terenie odnotowano 169 ręczników „katolickich” i 162 „prawosławne”. Procentowo ich liczba rozkłada się więc niemal równo. Przewagę ręczników „katolickich” obserwujemy w gminie Brańsk, Wyszki i Rudka, zaś „prawosławnych” w gminie Boćki.

Projekt „Spotkajmy się na ławeczce. Badania terenowe studentów ręcznika ludowego Ziemi Bielskiej” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Dziedzictwo Kulturowe, priorytet kultura ludowa i tradycyjna.

Wydarzenie miało miejsce 17.12.2017